Categorie: Nieuws

Voor de historische website historiek.net recenseer ik regelmatig nieuw verschenen historische boeken.

Tijdens mijn aanstelling als onderzoeker aan de Vrije Universiteit Amsterdam (2018-2023) schreef ik verschillende (populair)wetenschappelijke artikelen. Aangezien zo’n lijstje vrijwel direct na het einde van een contract van internet verdwijnt, hieronder een overzicht met de belangrijkste publicaties.

2022

• ‘De militair tot zegen. Militaire tehuizen en de plaats van religie in de Nederlandse krijgsmacht, 1945-1950’, Trajecta. Religion, Culture and Society in the Low Countries 31.1 (2022) 487-526.
• ‘Religie is blinde vlek in onderzoek naar Nederlandse optreden in Indonesië’, Nederlands Dagblad, 28 februari 2022.

2021

• ‘Gewetensbezwaarden onder vuur. Vaccinatieweigering bij orthodox-protestantse militairen in de Nederlandse krijgsmacht, 1945-1950’, Tijdschrift voor Geschiedenis 134:3 (2021) 385-408.
• ‘Dit hebben onze soldaten gedaan.’ Nederlandse zendelingen en militaire predikanten in Indonesië, 1945-1950’, Transparant 32:4 (2021) 12-15.
• ‘Plaatsen waar de ziel kan rusten. Een kleine geschiedenis van protestantse militaire tehuizen in Nederlands-Indië/Indonesië, 1880-1950’, Mars et Historia 55:4(2021) 22-30.
• ‘Strijders voor de aloude waarheid. Bevindelijk gereformeerde militairen en de militaire geestelijke verzorging in Indonesië, 1945-1950’, Oude Paden 26:4 (2021), 44-50.

2020

• ‘Food packages as Anti-Communist Weapons: Oskar Schabert, the Baltic Action for Russia and the Mobilisation of Christians in the Netherlands, 1924-1936’, Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung / Journal of East Central European Studies 69:2 (2020) 183-207.
• ‘Stenen oprichten in Bethel. 30 jaar Transparant’, Transparant 31:3 (2020), 12-16.
• ‘Indonesia’s Islamic Revolution’. Recensie van: Kevin W. Fogg, Indonesia’s Islamic Revolution (Cambridge, 2020), Reviews in History.

2019

• ‘Ware godsdienstzin en strenge moraliteit. Een thematisch-historische analyse van de preken van opperrabbijn Tobias Tal (1847-1898)’, De Moderne Tijd 3:1 (2019) 51-75.
• John Exalto, met medewerking van Koos-jan de Jager, Het protestantse vaderland. Denken over natie, volk en kerk, 1939-2019 (Willem de Zwijgerstichting 2019) 152 p.
• ‘Engelenzang en mitrailleurvuur. Kerst in de Indonesische oorlog, 1945-1950’, Tijdschrift voor Nederlandse kerkgeschiedenis, 22:4 (2019) 146-153.
• ‘Frederik Johan Krop: strijder voor geloofsvrijheid in Nederland en Rusland’, Protestants Nederland, 84:1(2019) 3-6.
• ‘En de mens schiep God naar zijn beeld’. Recensie van Reza Aslan, God een menselijke geschiedenis (Amsterdam 2018), Radix. Tijdschrift over Geloof, Wetenschap en Samenleving 45:1 (2019) 65-67.

2018

• ‘Die Mij tergen, hebben verzekeringen. Gewetensbezwaren en de bewustwording van de bevindelijk gereformeerden, 1919-1934’, Religie & Samenleving 13:2(2018) 87-106.
• ‘Contested Crossing of Missionary Borders. William Fetler and the Russian Missionary Society in the Netherlands, 1931-1936’, Trajecta. Religion, Culture and Society in the Low Countries 26.2 (2018) 320-343.
• ‘Tussen Pietje Baltus en Jomanda: religiegeschiedenis in Nederland’, Transparant, 29:4 (2018) 12-15.
• Met Jeffry Huntjens, ‘Het Volkspetitionnement van 1878. De stem van het Tilburgse volk’, In Brabant. Tijdschrift voor Brabants Erfgoed, 9:1 (2018) 50-56. 

2017

• ‘A Mighty Soul-Saving Army Against Communism. William Fetler (1883-1957) and Twentieth Century Culture Wars’, Journal of European Baptist Studies, 17:2 (2017) 7-19.
• ‘Van reli-pop naar refo-pop? Verschuivingen in populaire bevindelijk gereformeerde muziekcultuur’, in: Fred van Lieburg (red.), Orgelcultuur in de Biblebelt. Orthodox-protestants muziekleven in heden en verleden Biblebelt Studies 4, (Apeldoorn: Uitgeverij Labarum Academic, 2017) 110-135.
• ‘Missionair Bewogen en Maatschappelijk Betrokken. Prof. dr. F.W. Grosheide (1881-1972)’, Historisch Tijdschrift GKN 36 (2017) 3-18.
• ‘Een sekte-school der modernen? De politieke strijd rond de lagere school, 1874-1878’, Transparant, 28:1 (2017) 22-25.

 

Opinieartikel verschenen in Nederlands Dagblad, 1 maart 2022.

De resultaten van het onderzoek naar de dekolonisatie van Indonesië roepen veel reacties op. Extreem geweld blijkt structureel onderdeel te zijn geweest van het Nederlandse optreden. Over de rol van religie in de oorlog blijven echter veel vragen onbeantwoord. Wat wisten de kerken en de militaire geestelijke verzorging van het stelselmatige geweld in Indonesië?

In de gepresenteerde onderzoeksresultaten krijgt deze vraag nauwelijks aandacht. De onderzoekers benoemen terecht dat de meeste Nederlandse kerken zwegen over het extreme geweld. Slechts een kleine groep kritische geestelijken bracht berichten over dergelijk geweld naar buiten. Toch is de aandacht voor religie, kerken en militaire geestelijken in het onderzoek zeer beperkt. En dat is onterecht.

Lid van een kerk
Uit mijn promotieonderzoek blijkt dat religie een integraal en belangrijk onderdeel van de dekolonisatieoorlog was. In de periode 1945-1950 was de overgrote meerderheid van de Nederlandse militairen lid van een kerk. Aan de militaire geestelijke verzorging werd daarom door legerleiding en militairen grote waarde gehecht. Binnen de krijgsmacht was het christendom een belangrijke bron van identiteitsvorming, wat tot uitdrukking kwam in toespraken en (militaire) rituelen. Zo betoogde generaal Simon Spoor op het kerstfeest in 1946 met een verwijzing naar Johannes 1 dat de Nederlandse militairen vredeswerk verrichtten. In Indonesië streden zij vanuit ‘de christelijke liefde waartoe het Licht in den kerstnacht ons roept’ tegen de krachten van revolutie en chaos.

Predikanten
De Nederlandse kerken stonden vrijwel unaniem achter militair ingrijpen. Geestelijken baden voor een spoedig herstel van de orde door middel van de militaire operaties. Predikanten en pastoors gaven in brieven aan militairen hun steun en waren trots op hun missie om orde en rust te herstellen in ‘ons Indië’. Die missie was niets minder dan Gods plicht. Een kleine, maar zich roerende minderheid in de kerken keerde zich fel tegen militaire acties om het Nederlandse gezag te herstellen. Bij de start van de eerste ‘politionele actie’ schreef de pacifistisch theoloog Gerrit Jan Heering ‘met brandende schaamte’ over het Nederlandse oorlogsgeweld. In plaats van ‘de bediening der verzoening’koos Nederland voor het domme geweld, voor ‘de bediening van het machinegeweer en van het luchtbombardement’. Hoe dan ook, religie en oorlogvoering hoorden bij elkaar.

Extreem geweld
Een belangrijke conclusie van het dekolonisatieonderzoek is dat berichten over extreem geweld op alle niveaus werden verhuld. Toch verschenen er gedurende de oorlogsjaren regelmatig verontrustende berichten in de kerkelijke pers. Kritische predikanten, met name uit de Nederlandse Hervormde Kerk, schreven en spraken over het extreme geweld.Bekend is de geruchtmakende preek van Jan Buskes in 1948, waarin hij ‘Spoor’s afgebrande dessa’s op Java’ gelijkstelde met ‘Hitlers concentratiekampen’. Ook anderen roerden zich. Over de zuiveringsacties op Zuid-Celebes schreef Krijn Strijd: ‘Wat we op Celebes hebben gedaan staat gelijk met de ergste wandaden, door de nationaalsocialistische Duitsers in oorlogstijd uitgevoerd. (…) Duizenden Indonesiërs zijn daar door ons de dood ingejaagd.’ Regering en legerleiding waren zeer gevoelig voor de kerkelijke kritiek en wezen deze stellig af. Na de radiopreek schreef de minister aan de hervormde synode dat Buskes zijn kansel had misbruikt en waarschuwde tegen herhaling. Ook binnen de kerken kregen deze predikanten felle tegenstand. Buskes ontving bijvoorbeeld woedende brieven van hervormde kerkleden. Door de overwegend linkse signatuur van deze predikanten bleef hun invloed in de Nederlandse kerken beperkt.

Militaire geestelijken
In het dekolonisatieonderzoek is nauwelijks aandacht voor de honderden militaire geestelijken, terwijl zij militairen vergezelden op patrouilles en tijdens grote acties. Voor militairen waren zij het eerste aanspreekpunt voor kwesties rond moraal en gewetensvragen. Aan het front maakten zij veelvuldig militair geweld mee en schreven ze in persoonlijke brieven over oorlogsmisdaden waarvan zij getuige waren.In het openbaar kozen ze echter voor ontkenning van de kritische berichten en kwamen ze op voor de goede naam van het Nederlandse leger. Mogelijke geweldsontsporingen moesten volgens hen intern worden berecht. Maar we weten inmiddels definitief dat deze interne bestraffing ontbrak.

Gewetensvragen
De uitkomsten van het dekolonisatieonderzoek roepen allerlei nieuwe vragen op. Wat was de betekenis van het geloof voor individuele militairen die extreem geweld meemaakten? Hoe te denken over geweld? Kregen militairen te maken met gewetensvragen en hoe reageerden militaire geestelijken daarop? Als we werkelijk het collectieve en individuele handelen in het verleden willen begrijpen, wordt het hoog tijd om religie serieus te nemen.